منافع مشترک و گذشت‌های متقابل مسیر همگرایی در آسیای مرکزی
خبرنگار خبرگزاری آنلاین مجله زنده خبری در دوشنبه با توجه به نشست مشورتی قریب‌الوقوع سران آسیای مرکزی در شهر «دوشنبه» با «حسین اسوبعلی‌اف» کارشناس مسائل منطقه گفت‌وگو در مورد بررسی فرصت‌ها و مشکلات روند همگرایی در این منطقه داشته است.
فارس: در تاریخ 14-15 سپتامبر در شهر «دوشنبه» پنجمین نشست مشورتی سران کشورهای آسیای مرکزی برگزار و ضمن آن تعدادی اسناد مهم که به تقویت روند همگرایی در منطقه کمک خواهد کرد، به امضا خواهد رسید. به نظر شما آیا زمینه‌های واقعی برای همگرایی در آسیای مرکزی وجود دارد؟
اسوبعلی‌اف: به باور بنده همیشه زمینه برای همگرایی وجود دارد. تجربه 5 سال اخیر حاکی از آن است که رفع موانع و محدودیت‌های مربوط به تردد بین کشورهای آسیای مرکزی منجر به بهبود قابل توجه فضای تعاملات تجاری و اقتصادی منطقه‌ای شده است. بنابراین همگرایی اقتصادی قطعا گامی منطقی در جهت توسعه بیشتر این روند خواهد بود.
به صورت طبیعی به میزان تقویت همکاری و همگرایی در منطقه شاهد افزایش کمی و کیفی رایزنی‌های سیاسی بین مقامات عالی این کشورها نیز خواهیم بود.
البته باید گفت که منافع و اولویت‌های توسعه کشورهای آسیای مرکزی متفاوت بوده و هنوز برای صحبت از وجود منافع کاملا مشترک یک مقدار زود خواهد بود. با این حال معتقدم که در چارچوب نشست قریب‌الوقوع «دوشنبه» برای اولین بار در رابطه به زمینه‌های که امکان رایزنی‌ها و تصمیم‌گیری‌های مشترک وجود دارد، اجماع منطقه‌ای شکل خواهد گرفت.
ممکن است مسائل و موضوعات حمل و نقلی، تجاری و ترانزیتی، زیست‌محیطی، استفاده منطقی از منابع آب و انرژی برای همکاری و همگرایی منطقه‌ای انگیزه‌های لازم ایجاد کند.
فارس: به باور شما جوامع آسیای مرکزی نسبت به بحث همگرایی منطقه‌ای چه نگاهی خواهند داشت؟
اسوبعلی‌اف: جوامع کشورهای آسیای مرکزی برخلاف سیاستمداران همواره از توسعه روابط دوستانه و حسن همجواری در منطقه حمایت می‌کنند.
آسیای مرکزی منطقه‌ای است که مردمان خویشاوند در دو سوی مرزها زندگی می‌کنند. بنابراین از هر نوع اقداماتی که منجر به تسهیل در رفت و آمد آنها و سایر فعالیت‌هایشان می‌شود، حمایت می‌کنند.
واقعیت امر این است که در حافظه تاریخی مردمان منطقه هیچ نوع نگاه منفی نسبت به یکدیگر وجود ندارد، بلکه برعکس یکی از رایج‌ترین اندیشه در بین مردم این است که هنگام ایجاد اتحاد شوروی این امکان وجود داشت که آسیای مرکزی به عنوان یک جمهوری مسلمان در ترکیب آن قرار گیرد که به دلایلی این اتفاق نیفتاد.
در حقیقت محیط مشترک مذهبی، فرهنگی و اشتراک تاریخی مردمان منطقه پذیرش هر گونه پروژه همگرایی را تسهیل و امکان‌پذیر می‌کند.
فارس: چه عوامل سیاسی، اقتصادی، امنیتی، مذهبی، فرهنگی، زبانی می‌توانند مبنای همگرایی منطقه‌ای را تشکیل دهد؟
اسوبعلی‌اف: در این مرحله باید عنصر یا عامل سیاسی کنار گذاشته شود. زیرا همه کشورهای منطقه دارای اولویت‌های متفاوتی در زمینه سیاست داخلی و خارجی هستند. بنابراین در چارچوب نشست‌های مشورتی کشورهای آسیای مرکزی فعلا بستر مشترکی برای این امر وجود ندارد و در چشم‌انداز نزدیک نیز نباید انتظار آن را داشت.
مسائل امنیتی نیز ارتباط تنگاتنگی با تعهدات نظامی-سیاسی کشورهای منطقه در قبال شرکا و متحدان اصلی خود دارد. اگرچه این کشورها می‌توانند از یک رژیم امنیتی مشترک صحبت به میان آورند، اما حضور سازمان پیمان امنیت جمعی و سازمان همکاری‌های شانگهای در منطقه نقش اصلی در زمینه امنیت نظامی و همکاری‌های نظامی-سیاسی ایفا می‌کند.
بنابراین در چنین یک شرایطی همکاری‌های تجاری، اقتصادی، تدوین سیاست‌های مشترک تعرفه‌ای، انرژی، حمل و نقل و لجستیک بیشتر می‌تواند مبنای همگرایی را شکل بدهند.
فارس: مشکلاتی که در این اواخر برای ترانزیت کالا در مرز قزاقستان با روسیه؛ قزاقستان با قرقیزستان پیش آمد نشان‌دهنده این امر نیست که عامل یا فاکتور خارجی می‌تواند بر روند همکاری‌ها در منطقه تاثیر بسیار جدی داشته باشد؟
اسوبعلی‌اف: البته قزاقستان اکنون به دلیل عملیات نظامی روسیه در خاک اوکراین تحت فشارهای جدی خارجی قرار گرفته است. این اقدام به هیچ وجه تصادفی نیست، زیرا اختلال در روابط بین روسیه و نزدیکترین متحدانش در آسیای مرکزی، از جمله قرقیزستان، تأثیر جدی بر وضعیت اقتصادی این کشور خواهد داشت.حالا دیگر اختلاف بین قزاقستان و قرقیزستان برطرف شده و مرز به حالت عادی بازگشته است.
با این حال بروز مکرر مشکلات برای ترانزیت کالا به نحوی این پیام را به روسیه می‌دهد تا به طور جدی مسیرهای تجاری آسیای مرکزی را بازنگری کند. به هر حال ایجاد دهلیز چندوجهی جدید «قرقیزستان، ازبکستان، ترکمنستان با دسترسی به دریای خزر» یک راه واقعی برای خروج از وضعیت فعلی است.
البته هنوز حمل‌و‌نقل دریایی در ابعاد مورد نیاز توسعه نیافته و مسائل ترانزیتی با ترکمنستان نیز به صورت کامل نهایی نشده است.
این مسیر امیدوارکننده بوده و تاجیکستان نیز می‌تواند به آن بپیوندد و همچنین به ارتباط لجستیکی ایران با آسیای مرکزی بهبود بخشیده شود.
فارس: به نظر شما آیا رهبران کشورهای منطقه در قالب پنج‌جانبه قادر به حل و فصل مشکلات موجود در روابطشان (نظیر آب و انرژی، مرزی) خواهند بود؟
اسوبعلی‌اف: فعلا صحبت از آمادگی کشورهای منطقه برای حل و فصل مشترک مشکلات پیچیده کار سختی است، زیرا هنوز مکانیسم‌های لازم برای چنین امر مهمی تهیه نشده‌اند و تازه دارند بر ضرورت اقدامات مربوطه می‌اندیشند.
دولت‌های منطقه در آغاز مسیر خود برای توسعه مکانیسم‌هایی برای حل چنین مشکلاتی هستند.
به این دلیل است که نشست‌های سران را «مشورتی» عنوان می‌کنند که تصمیمات آن الزام‌آور نبوده و بیشتر از نظر فراهم شدن فرصت بحث و بررسی مسائل انباشته‌شده در منطقه اهمیت دارد.
فارس: بازیگران اصلی خارجی (روسیه، چین، آمریکا، اتحادیه اروپا، ، ایران، هند، ترکیه و غیره) نسبت به روند همگرایی در آسیای مرکزی چه نظر دارند؟ برخی از کارشناسان سیاسی روسیه بر آنند که همگرایی در منطقه بدون حضور و نقش یکی از بازیگران خارجی عملا غیرممکن است.
اسوبعلی‌اف: کشورهای یادشده نسبت به روند همگرایی در آسیای مرکزی نگاه متفاوتی دارند. جالب است کشورهایی که تجربه تاریخی تعامل با این منطقه را (آمریکا، اتحادیه اروپا، ترکیه، هند) ندارند، به شدت همگرایی مستقل در منطقه را حمایت و تحسین می‌کنند، زیرا امیدوارند که در این روند برای حضور و نفوذشان فرصت‌های خوبی فراهم خواهد شد.
برخلاف آنها، کشورهایی که از تجربه تاریخی مراودات با آسیای مرکزی برخوردارند (ایران، چین و روسیه) در مورد این روند با احتیاط صحبت می‌کنند و متوجه وضعیت واقعی منطقه و پیرامون آن هستند.
به عنوان مثال، روسیه می‌داند که کشورهای آسیای مرکزی ممکن است به سادگی در مورد مکانیسم‌های تعامل یا حل اختلافات به توافق نرسند.
به نظر می‌رسد که رهبران کشورهای منطقه نیز در مرحله کنونی متوجه این بحث هستند که برای همگرایی واقعی نیاز به اقداماتی فراتر از تمایل به دیدار و گفت‌وگو است.
تا زمانی مشخص نشود که این کشورها به خاطر منافع مشترکشان آماده چه نوع گذشت‌های خواهند بود (یا نخواهند بود)، صحبت جدی از همگرایی واقعی در آسیای مرکزی امکان‌پذیر نخواهد بود.
پایان پیام/.