تاثیر «جنگ تعرفه‌ای» ترامپ در ۲۰۲۵ بر ایران،چین و روسیه/از سناریوی فاجعه‌بار درگیری نظامی تا جنگ سرد اقتصادی/ترامپ چه خوابی برای جهان دیده است؟
رسول سلیمی: با بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید در سال ۲۰۲۵، جهان بار دیگر شاهد تشدید تنش‌های تجاری است. ترامپ که در دوره اول ریاست‌جمهوری خود (۲۰۱۷-۲۰۲۱) با شعار «نخست آمریکا» و اعمال تعرفه‌های سنگین بر کالاهای چینی و اروپایی، نظم تجارت جهانی را برهم زد، این بار با وعده «محافظت از کارگران آمریکایی» و «متوقف کردن سوءاستفاده کشورها از آمریکا»، سیاست‌های تهاجمی‌تری را پیش گرفته است. اما هدف واقعی او چیست؟ کشورها چگونه پاسخ خواهند داد؟ و پیامدهای این جنگ تعرفه‌ها برای اقتصاد جهانی چه خواهد بود؟
اهداف ترامپ: از محافظت از صنایع تا بازسازی هژمونی
ترامپ در نخستین سخنرانی خود پس از پیروزی در انتخابات ۲۰۲۵، اعلام کرد که «تعرفه بهترین سلاح برای مقابله با دزدی شغل‌ها توسط چین و اروپاست». بر اساس تحلیل شورای روابط خارجی (CFR)، اهداف کلیدی او از جنگ تجاری جدید عبارتند از:
– کاهش کسری تجاری آمریکا: کسری تجاری آمریکا با چین در سال ۲۰۲۴ به ۳۸۰ میلیارد دلار رسید. ترامپ امیدوار است با تعرفه‌های ۲۵-۵۰ درصدی بر کالاهای وارداتی، این رقم را به زیر ۲۰۰ میلیارد دلار برساند.
– بازگرداندن تولید به خاک آمریکا: تشویق شرکت‌هایی مانند تسلا و اپل به انتقال زنجیره تأمین از چین به ایالات متحده یا متحدان نزدیک مانند مکزیک.
– مهار چین: محدود کردن دسترسی چین به فناوری‌های پیشرفته (مانند تراشه‌های نیمه‌هادی) و مقابله با طرح «ساخت ۲۰۲۵» این کشور.
– تحکیم پایگاه انتخاباتی: جلب رضایت کارگران صنعتی در ایالت‌های کلیدی مانند پنسیلوانیا و اوهایو.
با این حال، به گفته تحلیلگران موسسه Project Syndicate، این سیاست‌ها بیش از آنکه اقتصادی باشند، نمادین هستند. ترامپ می‌خواهد با نمایش قدرت، هژمونی ازدست‌رفته آمریکا را در نظام تجارت جهانی بازسازی کند.
واکنش کشورها: از اتحاد اروپا تا ضدحمله چین
الف) اتحادیه اروپا: اتحاد در برابر یکجانبه‌گرایی
اتحادیه اروپا که در دوره اول ترامپ، تعرفه‌های متقابل بر محصولات امریکا اعمال کرد، این بار آماده‌تر است. بر اساس گزارش روزنامه گاردین، کمیسیون اروپا در حال تدوین بسته‌ای شامل سه اقدام است:
– تعرفه‌های تلافی‌جویانه بر کالاهای آمریکایی به ارزش ۳۰۰ میلیارد دلار
– شکایت به سازمان تجارت جهانی (WTO) برای غیرقانونی اعلام کردن تعرفه‌های ترامپ
– تقویت همکاری با چین و انگلیس برای ایجاد جبهه متحد ضدآمریکایی
ب) چین: جنگ تمام‌عیار اقتصادی
پکن که پیش‌تر در پاسخ به تعرفه‌های ترامپ، صادرات خاک‌های کمیاب به آمریکا را محدود کرد، اکنون به گفته فایننشال تایمز، به دنبال دو استراتژی است:
۱- تنوع‌بخشی به بازارها: به وسیله تقویت همکاری با روسیه، آفریقا و آسیای جنوب شرقی
۲- حمایت از شرکت‌های داخلی:به وسیله اعطای یارانه به صنایع آسیب‌دیده مانند فولاد و الکترونیک
ج) کانادا و مکزیک: بازیگران منفعل
اگرچه ترامپ در دوره اول، تعرفه‌های فولاد و آلومینیوم بر این دو کشور را لغو کرد اما بر اساس گزارش یاهو فایننس، اکنون تهدید کرده در صورت عدم همکاری مکزیک در کنترل مرزها، تعرفه‌های ۱۰ درصدی بر کلیه کالاهای این کشور اعمال خواهد کرد. مسئله ای که اقتصاد دو کشور پرجمعیت همسایه امریکا را هدف قرار داده است.
د) کشورهای در حال توسعه: قربانیان جانبی
بر اساس مطالعه مؤسسه تحقیقات سیاست غذایی بین‌المللی (IFPRI)، تعرفه‌های آمریکا علیه چین، باعث افزایش رقابت چین در بازارهای آفریقا و آمریکای لاتین شده است. برای مثال، صادرات سویای برزیل به چین در سال ۲۰۲۴، ۴۰ درصد رشد داشت اما سود آن به دلیل کاهش قیمت‌ها، ناچیز بود.
پیامدهای اقتصادی جنگ تعرفه ای ترامپ چیست؟
الف) مصرف‌کنندگان آمریکایی: بازندگان اصلی
طبق تحلیل اکونومیک تایمز، تعرفه‌های دوره اول ترامپ، به طور متوسط ۱۲۰۰ دلار در سال به هزینه هر خانوار آمریکایی افزود. در صورت تشدید تعرفه‌ها در ۲۰۲۵، این رقم ممکن است به ۲۰۰۰ دلار برسد. تحلیلگران معتقدند صنایعی مانند خودروسازی و الکترونیک، بیشترین آسیب را خواهند دید.
ب) بازارهای جهانی: هرج ومرج در راه است
در همین راستا وال استریت ژورنال پیشبینی می‌کند که افزایش نااطمینانی، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) را در سال ۲۰۲۵، تا ۲۵ درصد کاهش خواهد داد. همچنین شاخص قیمت کالاهای اساسی (Commodity Index) ممکن است تا ۱۵ درصد افزایش پیدا کند.
ج) چین: رشد به بهای بدهی
اگرچه صادرات چین به آمریکا در سال ۲۰۲۴، ۱۲ درصد کاهش یافت اما به گفته بلومبرگ، پکن با تزریق ۵۰۰ میلیارد دلار به اقتصاد خود، از طریق پروژه‌های زیرساختی، کسری را جبران کرده است. با این حال، به گفته کارشناسان اقتصادی، نسبت بدهی به GDP چین اکنون به ۳۳۰ درصد رسیده که خطر بحران مالی را افزایش می‌دهد.
پیشبینی تحلیلگران: سناریوهای محتمل برای ۲۰۲۶
الف) سناریوی خوشبینانه: توافق محدود
– در این سناریو ترامپ تحت فشار کسب‌وکارهای آمریکایی، تعرفه‌ها بر اروپا را کاهش می‌دهد
– در مرحله بعدی ممکن است چین با خرید بیشتر محصولات کشاورزی آمریکا، به آتش‌بس موقت رضایت دهد
ب) سناریوی بدبینانه: جنگ سرد اقتصادی
– احتمالا آمریکا و متحدانش (ژاپن، هند و تایوان) بلوک تجاری جدیدی تشکیل خواهند داد
– در مقابل چین و روسیه نیز با ایجاد سیستم پرداخت جایگزین سوئیفت، تلاش خواهند کرد دلار را دور بزنند
– در صورت وقوع چنین سناریویی، پیشبینی کارشناسان این است که رشد اقتصاد جهانی به زیر ۲ درصد سقوط خواهد کرد
ج) سناریوی فاجعه‌بار: درگیری نظامی
بر اساس هشدار شورای آتلانتیک، تشدید تنش‌ها بر سر تایوان یا دریای جنوبی چین، ممکن است به درگیری نظامی محدود بین آمریکا و چین بینجامد. در این حالت، اقتصاد جهانی وارد رکود عمیق خواهد شد و چشم انداز رشد اقتصادی فاجعه بار خواهد بود.
جهان در آستانه تغییر پارادایم
سیاست‌های تجاری ترامپ در ۲۰۲۵، صرفاً یک جنگ تعرفه‌ای نیست بلکه تلاشی برای بازتعریف نظم جهانی است. اگرچه این استراتژی ممکن است در کوتاه‌مدت حمایت سیاسی داخلی را جلب کند اما هزینه‌های بلندمدت آن از تضعیف اتحادهای غربی تا تقویت جبهه چین-روسیه غیرقابل جبران است.
تحلیلگران هشدار می‌دهند که جهان به سمت چندقطبی‌شدن پیش می‌رود، جایی که قدرت‌های منطقه‌ای با قوانین داخلی خود تلاش خواهند کرد تنش های اقتصادی را کنترل کنند.
در این میان، کشورهای کوچک باید برای بقا، به دنبال متحدانی فرامنطقه‌ای باشند. ترامپ در دور دوم ریاست جمهوری، نه تنها به دنبال تغییر شکل اقتصاد بلکه به دنبال تغییر ژئوپلیتیک قرن ۲۱ است!
۲۱۳۳۱