نمونه دادخواست مطالبه بخشی از وجه چک | کامل و آماده
نمونه دادخواست مطالبه بخشی از وجه چک
مطالبه بخشی از وجه چک به دلیل پیچیدگی های حقوقی خاص خود، نیازمند آگاهی دقیق از مراحل و الزامات قانونی است. این نوع مطالبه، زمانی مطرح می شود که دارنده چک تنها قصد وصول قسمتی از مبلغ اصلی آن را داشته باشد؛ خواه به دلیل پرداخت جزئی توسط صادرکننده، توافق بین طرفین، یا سایر ملاحظات حقوقی. در چنین شرایطی، تنظیم صحیح دادخواست و ارائه مستندات محکم، نقش کلیدی در موفقیت دعوا ایفا می کند. این مقاله به تفصیل به بررسی ابعاد مختلف این موضوع می پردازد و یک نمونه دادخواست کاربردی ارائه می دهد تا راهنمایی جامع برای افراد در مواجهه با این چالش حقوقی باشد.
مفهوم و مبانی حقوقی مطالبه بخشی از وجه چک
چک به عنوان یک سند تجاری و ابزار مهم پرداخت، نقش حیاتی در معاملات مالی ایفا می کند. اما گاهی اوقات، مشکلات ناشی از عدم پرداخت کامل وجه چک، دارندگان آن را با چالش های حقوقی روبرو می سازد. در حالی که اغلب دعاوی مربوط به چک، بر مطالبه تمامی مبلغ آن متمرکز است، سناریوهایی نیز وجود دارد که دارنده چک تنها به دنبال وصول قسمتی از وجه آن است. این مطالبه بخشی از وجه چک، ابعاد حقوقی خاص خود را دارد که در ادامه به آن ها پرداخته می شود.
دلایل و سناریوهای رایج برای مطالبه قسمتی از چک
مطالبه قسمتی از وجه چک ممکن است به دلایل گوناگونی مطرح شود. یکی از رایج ترین دلایل، زمانی است که صادرکننده چک، قسمتی از مبلغ را به صورت نقدی یا از طریق واریز به حساب دارنده، پرداخت کرده باشد. در این حالت، دارنده چک تنها مابقی مبلغ را از طریق مراجع قضایی مطالبه می کند.
سناریوی دیگر، می تواند ناشی از یک توافق بین دارنده و صادرکننده چک باشد. به عنوان مثال، ممکن است طرفین توافق کرده باشند که به دلیل وجود اختلاف بر سر بخشی از معامله، تنها قسمتی از وجه چک مورد مطالبه قرار گیرد. همچنین، گاهی اوقات کسورات قانونی یا تهاتر با دیون دیگر می تواند منجر به مطالبه تنها قسمتی از مبلغ اصلی چک شود. این شرایط ایجاب می کند که خواهان، در تنظیم دادخواست خود، به صورت شفاف و مستدل، علت مطالبه جزئی را بیان کند.
آیا مطالبه بخشی از وجه چک از نظر قانونی پذیرفته است؟
از نظر حقوقی، اصل بر «عدم تجزیه پذیری دین» در اسناد تجاری مانند چک است. این بدان معناست که دارنده چک، اصولاً باید تمام وجه آن را مطالبه کند و نمی تواند آن را به چند بخش تقسیم کرده و هر بخش را جداگانه پیگیری نماید. با این حال، در عمل و بر اساس رویه قضایی، مطالبه بخشی از وجه چک در شرایط خاصی پذیرفته می شود. این استثنا زمانی محقق می گردد که دارنده چک بتواند مستندات کافی برای اثبات پرداخت جزئی یا توافق بر مطالبه جزئی را ارائه دهد.
اگر دارنده چک بدون دلیل و مستند معتبر، صرفاً قسمتی از وجه چک را مطالبه کند، ممکن است با قرار رد دعوی از سوی دادگاه مواجه شود. این امر به دلیل حفظ اعتبار و قطعیت سند تجاری و جلوگیری از سوءاستفاده های احتمالی است. بنابراین، کلید موفقیت در چنین دعوایی، ارائه مدارک قاطع دال بر حقانیت مطالبه جزئی است.
تفاوت های اساسی با مطالبه کامل وجه چک
مطالبه بخشی از وجه چک، تفاوت های مهمی با مطالبه کامل وجه چک دارد که در نحوه تنظیم دادخواست و پیگیری پرونده خود را نشان می دهد. در مطالبه کامل وجه، خواسته به سادگی مطالبه کل مبلغ چک است، اما در مطالبه جزئی، خواسته باید دقیقاً مبلغ باقی مانده را مشخص کند و به روشنی به پرداخت های قبلی یا توافقات صورت گرفته اشاره نماید.
همچنین، مدارک لازم برای دادخواست مطالبه بخشی از چک، علاوه بر اصل چک و گواهی عدم پرداخت، شامل مستنداتی است که پرداخت جزئی یا دلیل مطالبه ناقص را اثبات کند (مانند فیش واریز، اقرارنامه یا توافق نامه). بدون این مستندات، دادگاه ممکن است دعوا را ناقص تلقی کرده و حتی قرار رد دعوی صادر نماید. این تفاوت ها لزوم دقت و توجه بیشتر را در پیگیری این نوع دعاوی دوچندان می کند.
چالش ها و ریسک های حقوقی احتمالی
مطالبه بخشی از وجه چک می تواند با چالش ها و ریسک های حقوقی خاصی همراه باشد. یکی از مهمترین این ریسک ها، همانطور که اشاره شد، امکان صدور قرار رد دعوی در صورت عدم احراز پرداخت جزئی یا عدم بیان صحیح خواسته است. اگر دادگاه تشخیص دهد که دارنده چک بدون دلیل موجه و صرفاً به صورت سلیقه ای، قسمتی از وجه را مطالبه کرده است، دعوا را مسموع ندانسته و آن را رد خواهد کرد.
علاوه بر این، خوانده (صادرکننده چک) ممکن است با استناد به دلایلی مانند تهاتر یا ایفای تعهد در قبال بخشی از مبلغ چک، دفاع کند. در چنین مواردی، بار اثبات بر دوش خواهان است که نشان دهد مطالبه جزئی او بر اساس مستندات محکم و قانونی صورت گرفته است. عدم شفافیت در شرح دادخواست و پیوست ها می تواند به طولانی شدن روند دادرسی و افزایش هزینه ها منجر شود. بنابراین، آگاهی از این چالش ها و آماده سازی دقیق مدارک، از اهمیت بالایی برخوردار است.
پیش نیازها و مدارک لازم قبل از تنظیم دادخواست مطالبه بخشی از چک
پیش از اقدام به تنظیم و ثبت دادخواست مطالبه بخشی از وجه چک، ضروری است که دارنده چک از فراهم بودن برخی پیش نیازها و مدارک اطمینان حاصل کند. تهیه دقیق این مستندات، نه تنها روند رسیدگی را تسریع می بخشد، بلکه شانس موفقیت در دعوا را به طور چشمگیری افزایش می دهد.
برگشت زدن چک و اخذ گواهی عدم پرداخت
اولین گام حیاتی برای مطالبه وجه چک (چه کامل و چه جزئی)، برگشت زدن چک در تاریخ سررسید و اخذ گواهی عدم پرداخت از بانک محال علیه است. این گواهی، سند رسمی عدم موجودی یا کسر موجودی حساب صادرکننده چک است و بدون آن، امکان طرح دعوای حقوقی وجود نخواهد داشت. در گواهی عدم پرداخت، مبلغ کسری یا مسدودی حساب به صورت دقیق قید می شود و این اطلاعات برای تنظیم دادخواست ضروری هستند. اهمیت تاریخ گواهی عدم پرداخت نیز در آن است که تاریخ شروع محاسبه خسارت تأخیر تأدیه معمولاً از این زمان در نظر گرفته می شود.
مستندسازی پرداخت جزئی
مهمترین تفاوت در پیش نیازهای مطالبه بخشی از چک، نیاز به مستندسازی قوی پرداخت جزئی است. بدون مدرکی معتبر که نشان دهد قسمتی از وجه چک قبلاً پرداخت شده یا توافقی برای مطالبه جزئی صورت گرفته، دعوای دارنده چک با مشکل مواجه خواهد شد. این مستندات می توانند شامل موارد زیر باشند:
- فیش واریز بانکی یا سند پرداخت: اگر صادرکننده چک قسمتی از مبلغ را به حساب دارنده واریز کرده باشد، فیش واریز معتبرترین دلیل است.
- اقرارنامه کتبی یا اظهارنامه: در صورتی که صادرکننده چک به صورت کتبی یا از طریق اظهارنامه رسمی، به پرداخت قسمتی از وجه چک اقرار کرده باشد.
- شهادت شهود: در برخی موارد، شهادت شهود در صورت تکمیل با مستندات دیگر می تواند مورد توجه قرار گیرد، اما به تنهایی کافی نیست و ریسک بالایی دارد.
- توافق نامه کتبی: اگر طرفین طی یک توافق نامه رسمی، بر مطالبه جزئی یا کسر مبلغی از وجه چک توافق کرده باشند.
توصیه می شود که مستندات پرداخت جزئی، به هر شکل ممکن، رسمی و کتبی باشند تا در دادگاه از اعتبار کافی برخوردار شوند.
مدارک شناسایی خواهان و کپی چک
خواهان باید تصویر مصدق کارت ملی یا شناسنامه خود را به همراه داشته باشد. همچنین، ارائه اصل و تصویر مصدق چک برگشتی نیز از الزامات پرونده است. مصدق به معنای تأیید شده توسط دفتر خدمات الکترونیک قضایی یا وکیل دادگستری است. این مدارک برای احراز هویت خواهان و صحت سند تجاری ضروری هستند.
در صورت لزوم: وکالت نامه وکیل دادگستری
اگر خواهان قصد داشته باشد از طریق وکیل دادگستری اقدام کند، ارائه وکالت نامه رسمی وکیل نیز الزامی است. وکیل با توجه به تخصص و تجربه خود، می تواند در تنظیم دقیق دادخواست، ارائه مستندات و پیگیری مراحل دادرسی نقش بسزایی ایفا کند و از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری نماید.
گام به گام تنظیم دادخواست مطالبه بخشی از وجه چک
تنظیم دقیق و صحیح دادخواست، اولین و مهمترین گام در مسیر پیگیری حقوقی مطالبه بخشی از وجه چک است. این فرآیند شامل چندین مرحله کلیدی است که هر یک نیازمند توجه و دقت فراوان است.
دریافت و تکمیل فرم دادخواست از دفاتر خدمات قضایی یا سامانه ثنا
اولین قدم، تهیه فرم خام دادخواست است که می توان آن را از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی دریافت کرد یا از طریق سامانه ثنا (سامانه ثبت نام الکترونیکی قضایی) به صورت آنلاین به آن دسترسی پیدا کرد. این فرم، چارچوبی استاندارد برای ارائه اطلاعات پرونده فراهم می کند. پس از دریافت فرم، باید به دقت آن را تکمیل نمود.
نحوه درج مشخصات خواهان و خوانده
در این بخش، اطلاعات هویتی کامل خواهان (فردی که چک را در اختیار دارد و مطالبه می کند) و خوانده (صادرکننده چک) باید درج شود. این اطلاعات شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، آدرس دقیق و شماره تماس است. دقت در درج صحیح اطلاعات، از بروز مشکلات در ابلاغ اوراق قضایی جلوگیری می کند.
مهمترین بخش: تنظیم دقیق ستون خواسته
ستون خواسته در دادخواست، اهمیت ویژه ای در مطالبه بخشی از وجه چک دارد. در این قسمت باید به روشنی و با جزئیات کامل، آنچه از دادگاه مطالبه می شود، بیان شود. به عنوان مثال، خواسته باید به این صورت تنظیم شود:
مطالبه مبلغ [مبلغ باقیمانده به عدد و حروف] ریال از بابت مابقی وجه یک فقره چک به شماره [شماره چک] صادره از بانک [نام بانک] به تاریخ [تاریخ چک] به انضمام کلیه خسارات دادرسی و تأخیر تأدیه از تاریخ [تاریخ سررسید/برگشت] لغایت زمان اجرای حکم.
تأکید بر مابقی وجه و مشخص کردن دقیق مبلغ باقیمانده، به دادگاه نشان می دهد که مطالبه، جزئی است و نه کامل. این دقت در نگارش خواسته، از ابهامات بعدی جلوگیری کرده و مسیر رسیدگی را هموار می سازد.
ستون دلایل و منضمات
در این ستون باید تمامی مدارکی که ادعای خواهان را اثبات می کند، به صورت دقیق و فهرست وار ذکر شود. مهمترین مدارک عبارتند از:
- اصل و تصویر مصدق چک مورد نظر.
- تصویر مصدق گواهی عدم پرداخت چک صادره از بانک.
- تصویر مصدق سند اثبات پرداخت جزئی (مانند فیش واریز، اقرارنامه کتبی، اظهارنامه رسمی یا توافق نامه).
- تصویر مصدق کارت ملی خواهان.
- تصویر مصدق وکالت نامه (در صورت اقدام از طریق وکیل).
عدم ارائه هر یک از این مستندات، به ویژه مستندات مربوط به پرداخت جزئی، می تواند به زیان خواهان تمام شود.
ستون شرح دادخواست
این بخش، فرصتی برای توضیح مفصل تر ماجرا و ارائه استدلالات حقوقی است. شرح دادخواست باید به صورت واضح و بدون ابهام، نکات زیر را دربر گیرد:
- بیان تاریخ و مبلغ اصلی چک، شماره چک و نام بانک صادرکننده.
- توضیح مختصر در مورد علت صدور چک و رابطه حقوقی بین خواهان و خوانده (در صورت لزوم).
- شرح وقایع مربوط به برگشت خوردن چک و تاریخ آن.
- توضیح صریح و مستدل در مورد پرداخت جزئی: اینکه چه مبلغی، در چه تاریخی و به چه نحوی توسط خوانده پرداخت شده یا چرا صرفاً مطالبه بخشی از وجه صورت می گیرد.
- درخواست از دادگاه برای رسیدگی به پرونده و صدور حکم بر محکومیت خوانده به پرداخت مبلغ باقی مانده از وجه چک.
- درخواست محاسبه و پرداخت خسارت تأخیر تأدیه بر روی مبلغ باقی مانده از تاریخ سررسید یا برگشت چک تا زمان اجرای حکم، به همراه سایر خسارات دادرسی (مانند هزینه دادرسی، حق الوکاله وکیل).
نگارش دقیق و مستدل شرح دادخواست به قاضی کمک می کند تا به روشنی با ماهیت دعوا و خواسته خواهان آشنا شود و تصمیم گیری عادلانه تری اتخاذ کند.
نمونه دادخواست مطالبه بخشی از وجه چک
در این بخش، یک نمونه دادخواست جامع و کاربردی برای مطالبه بخشی از وجه چک ارائه می شود. این نمونه با رعایت تمامی نکات حقوقی و ساختاری، برای استفاده عموم و انطباق با شرایط خاص هر پرونده طراحی شده است. لازم به ذکر است که این صرفاً یک الگو است و در هر مورد خاص، باید با توجه به جزئیات پرونده و مشاوره حقوقی، شخصی سازی شود.
به نام خدا
دادخواست
| مشخصات | توضیحات |
|---|---|
| ۱. خواهان: |
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی خواهان] |
| ۲. خوانده: |
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی خوانده] |
| ۳. وکیل/نماینده قانونی: |
[نام و نام خانوادگی وکیل/نماینده قانونی، مشخصات وکیل شامل شماره پروانه، آدرس، تلفن در صورت وجود] |
| ۴. خواسته: |
مطالبه مبلغ [مبلغ باقیمانده به ریال به عدد، مثال: ۱۵۰,۰۰۰,۰۰۰] ریال (معادل [مبلغ باقیمانده به حروف، مثال: یکصد و پنجاه میلیون] ریال) بابت مابقی وجه یک فقره چک به شماره [شماره چک] صادره از بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه بانک] به تاریخ [تاریخ صدور چک] به انضمام کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی، حق الوکاله وکیل و…) و خسارت تأخیر تأدیه بر اساس شاخص بانک مرکزی از تاریخ [تاریخ سررسید یا برگشت چک] لغایت زمان اجرای حکم. |
| ۵. دلایل و منضمات: |
|
شرح دادخواست:
ریاست محترم / دادرس محترم [نام دادگاه یا شورای حل اختلاف صالح]
با سلام و احترام،
به استحضار عالی می رساند، اینجانب خواهان به موجب یک فقره چک به شماره [شماره چک] عهده بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه] به تاریخ [تاریخ صدور چک] به مبلغ اصلی [مبلغ کل چک به ریال به عدد و حروف] ریال، از خوانده محترم جناب آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خوانده] طلبکار می باشم. چک مذکور به جهت [دلیل صدور چک، مثال: بابت فروش کالا / تسویه حساب معامله ای] صادر و تحویل اینجانب گردیده است.
متأسفانه با وجود سررسید چک، خوانده محترم از پرداخت وجه آن خودداری نمودند و پس از مراجعه به بانک در تاریخ [تاریخ برگشت چک]، چک مذکور با صدور گواهی عدم پرداخت به شماره [شماره گواهی عدم پرداخت]، به دلیل [علت برگشت خوردن چک، مثال: عدم موجودی / کسر موجودی] برگشت خورده است.
لازم به توضیح است که خوانده محترم در تاریخ [تاریخ پرداخت جزئی] مبلغ [مبلغ پرداخت شده به ریال به عدد و حروف] ریال از وجه چک مذکور را به صورت [نحوه پرداخت، مثال: نقدی / واریز به حساب بانکی به شماره … / از طریق تهاتر با دین دیگر] به اینجانب پرداخت نموده اند / به موجب توافق نامه کتبی مورخ [تاریخ توافق نامه]، مقرر گردید که تنها بخشی از وجه چک مورد مطالبه قرار گیرد / بنابر دلایل [شرح کوتاه و مستدل دلیل مطالبه جزئی] صرفاً نسبت به مطالبه مبلغ باقی مانده اقدام می گردد.
علیهذا، نظر به مراتب فوق و عدم پرداخت مابقی وجه چک به مبلغ [مبلغ باقیمانده به ریال به عدد و حروف] ریال توسط خوانده، مستنداً به مواد ۳۱۰ الی ۳۱۸ قانون تجارت و مواد ۱۹۸، ۵۱۵ و ۵۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی، تقاضای رسیدگی و صدور حکم بر محکومیت خوانده به پرداخت مبلغ [مبلغ باقیمانده به ریال به عدد و حروف] ریال به انضمام کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی، حق الوکاله وکیل و…) و خسارت تأخیر تأدیه بر اساس شاخص بانک مرکزی از تاریخ سررسید/برگشت چک تا زمان اجرای حکم در حق اینجانب مورد استدعاست.
با تشکر و احترام
[امضا و نام خواهان/وکیل خواهان]
مراحل پیگیری دادخواست مطالبه بخشی از چک
پس از تنظیم و ارائه دادخواست، روند پیگیری قضایی آغاز می شود که شامل چندین مرحله متوالی است. آگاهی از این مراحل به دارنده چک کمک می کند تا با آمادگی بیشتری، پرونده خود را دنبال کند.
ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و پرداخت هزینه دادرسی
پس از آماده سازی و تکمیل دادخواست به همراه تمامی منضمات، خواهان باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست خود را ثبت نماید. در این مرحله، هزینه های دادرسی بر اساس مبلغ خواسته (در اینجا، مبلغ باقی مانده از چک) محاسبه و از طریق درگاه های پرداخت در دفتر خدمات قضایی پرداخت می شود. ثبت دقیق اطلاعات در سامانه ثنا و اخذ کد رهگیری، از اهمیت بالایی برخوردار است.
تعیین شعبه رسیدگی کننده
پس از ثبت دادخواست، پرونده به صورت سیستمی به یکی از شعب دادگاه عمومی حقوقی یا شورای حل اختلاف ارجاع می شود. ملاک تعیین صلاحیت، مبلغ خواسته (یعنی مبلغ باقی مانده از چک که در دادخواست مطالبه شده) است. دعاوی با خواسته کمتر از بیست میلیون تومان (طبق قوانین فعلی) در صلاحیت شورای حل اختلاف و دعاوی با مبالغ بیشتر در صلاحیت دادگاه عمومی حقوقی قرار می گیرند. این ارجاع و تعیین شعبه معمولاً به صورت الکترونیکی و بدون دخالت مستقیم انسانی انجام می گیرد.
ابلاغ دادخواست و وقت رسیدگی به طرفین
پس از تعیین شعبه، وقت رسیدگی به پرونده تعیین می شود و دادخواست به همراه پیوست ها و تاریخ جلسه، از طریق سامانه ثنا به خواهان و خوانده ابلاغ می گردد. اهمیت ابلاغ صحیح در این مرحله بسیار زیاد است، زیرا عدم ابلاغ یا ابلاغ ناقص می تواند به تأخیر در روند رسیدگی یا حتی ابطال مراحل دادرسی منجر شود. طرفین باید از طریق سامانه ثنا، ابلاغیه های خود را به دقت پیگیری کنند.
جلسات رسیدگی، ارائه دفاعیات و استماع اظهارات
در تاریخ و زمان مقرر برای جلسه رسیدگی، طرفین یا وکلای آنها در دادگاه/شورای حل اختلاف حاضر می شوند. خواهان باید دلایل و مستندات خود را به قاضی ارائه دهد و خوانده نیز فرصت دفاع و ارائه مستندات متقابل را خواهد داشت. در این جلسات، اظهارات طرفین استماع شده و قاضی می تواند برای روشن شدن ابهامات، سؤالاتی را مطرح کند. در پرونده مطالبه بخشی از وجه چک، مستندات پرداخت جزئی یا توافقات قبلی، نقش محوری در این جلسات ایفا می کنند.
صدور رأی و مراحل اعتراض
پس از بررسی کامل مدارک و استماع اظهارات، قاضی اقدام به صدور رأی می کند. این رأی ممکن است به نفع خواهان، خوانده، یا به صورت بخشی به نفع هر دو باشد. در صورت عدم رضایت هر یک از طرفین از رأی صادره، امکان اعتراض به آن در مراجع بالاتر وجود دارد. مراحل اعتراض شامل تجدیدنظرخواهی (در دادگاه تجدیدنظر استان) و در موارد خاص، فرجام خواهی (در دیوان عالی کشور) است. مهلت های قانونی برای اعتراض به آراء، محدود هستند و باید به دقت رعایت شوند.
اجرای حکم (صدور اجراییه و اقدامات اجرایی)
پس از قطعیت حکم (یعنی گذشت مهلت های اعتراض یا تأیید حکم در مراجع بالاتر)، خواهان می تواند درخواست صدور اجراییه را به دادگاه صادرکننده رأی قطعی ارائه دهد. اجراییه، سندی رسمی است که به محکوم علیه (خوانده) دستور می دهد تا حکم را اجرا کند. در صورت عدم اجرای حکم، خواهان می تواند از طریق واحد اجرای احکام دادگستری، برای توقیف اموال و دارایی های محکوم علیه و وصول مبلغ مطالبه شده، اقدام نماید. این اقدامات شامل توقیف حساب بانکی، ملک، خودرو یا سایر دارایی های محکوم علیه خواهد بود.
نکات حقوقی مهم و ظرافت های خاص مطالبه بخشی از وجه چک
پیگیری مطالبه بخشی از وجه چک، نیازمند ظرافت ها و نکات حقوقی خاصی است که عدم توجه به آن ها می تواند به تضییع حقوق دارنده چک منجر شود. در ادامه به برخی از این نکات مهم اشاره می شود.
اهمیت بی بدیل سندیت پرداخت جزئی
همانطور که قبلاً اشاره شد، سنگ بنای موفقیت در مطالبه بخشی از وجه چک، «سندیت» قوی پرداخت جزئی است. بدون مدارک مستدل و محکم دال بر پرداخت بخشی از وجه یا توافق بر مطالبه جزئی، ادعای خواهان به شدت تضعیف خواهد شد. فیش واریز بانکی، اقرارنامه کتبی با امضای معتبر، اظهارنامه رسمی، یا توافق نامه مکتوب، از جمله قوی ترین مستندات محسوب می شوند. شواهد شفاهی یا مدارک غیررسمی، به تنهایی، معمولاً برای اثبات پرداخت جزئی کافی نیستند و ممکن است به صدور قرار رد دعوی منجر شوند. بنابراین، قبل از هر اقدامی، از وجود مدارک مستند و معتبر اطمینان حاصل کنید.
صلاحیت دادگاه/شورای حل اختلاف: ملاک، مبلغ خواسته
در تعیین صلاحیت دادگاه یا شورای حل اختلاف برای رسیدگی به دعوای مطالبه وجه چک، ملاک «مبلغ خواسته» است و نه مبلغ کل چک. یعنی اگر یک چک به مبلغ ۵۰۰ میلیون ریال صادر شده باشد اما شما فقط ۱۰۰ میلیون ریال از آن را مطالبه می کنید (به دلیل پرداخت قبلی ۴۰۰ میلیون ریال)، دادگاه بر اساس همین ۱۰۰ میلیون ریال، صلاحیت خود را تعیین می کند. اگر مبلغ خواسته در حد نصاب شورای حل اختلاف باشد، پرونده به این مرجع ارجاع خواهد شد که معمولاً روند رسیدگی سریع تری دارد. بنابراین، دقت در تعیین مبلغ خواسته در دادخواست، هم در بعد حقوقی و هم در بعد اجرایی حائز اهمیت است.
نحوه محاسبه خسارت تأخیر تأدیه
خسارت تأخیر تأدیه، بر اساس شاخص بانک مرکزی و از تاریخ سررسید چک (یا تاریخ برگشت آن در صورت عدم امکان تشخیص تاریخ سررسید) محاسبه می شود. نکته حائز اهمیت در مطالبه بخشی از وجه چک این است که این خسارت، فقط بر روی مبلغ باقی مانده و مطالبه شده محاسبه خواهد شد، نه بر روی مبلغ اصلی چک. این موضوع باید به صراحت در دادخواست و درخواست های بعدی از دادگاه ذکر شود تا از بروز ابهامات و محاسبات اشتباه جلوگیری به عمل آید.
آیا مطالبه بخشی از چک، حق مطالبه باقی مانده را از بین می برد؟
یکی از سؤالات مهم این است که اگر دارنده چک، تنها بخشی از وجه آن را مطالبه کند، آیا حق او برای مطالبه مابقی مبلغ در آینده از بین می رود؟ پاسخ به این سؤال به نحوه تنظیم و تقدیم دادخواست و مستندات بستگی دارد. در صورتی که خواهان در دادخواست خود به وضوح بیان کند که صرفاً بخشی از وجه چک را به دلیل پرداخت قبلی یا توافق مطالبه می کند و حق خود را برای مابقی حفظ نماید (در صورت عدم اثبات کامل پرداخت یا توافق)، این امر لزوماً به معنای اسقاط حق مطالبه بعدی نخواهد بود. اما در صورتی که خواسته به گونه ای تنظیم شود که گویی دارنده چک تمام حق خود را در همان مبلغ مطالبه شده خلاصه کرده است، ممکن است دادگاه در آینده، دعوای مجدد برای باقیمانده مبلغ را نپذیرد. راهکار حقوقی برای حفظ حق در این موارد، بیان صریح در شرح دادخواست یا حتی استفاده از اظهارنامه قبلی است.
موارد احتمالی صدور قرار رد دعوی یا عدم استماع دعوی و راه حل های پیشگیرانه
همانطور که پیش تر ذکر شد، یکی از ریسک های اصلی در این نوع دعاوی، صدور قرار رد دعوی یا عدم استماع دعوی است. این اتفاق ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
- عدم ارائه مستندات کافی برای اثبات پرداخت جزئی یا توافق بر مطالبه ناقص.
- عدم بیان صحیح خواسته در دادخواست به گونه ای که ابهام در مطالبه جزئی وجود داشته باشد.
- عدم ارائه اصل چک یا گواهی عدم پرداخت.
برای پیشگیری از این موارد، توصیه می شود که حتماً قبل از تنظیم دادخواست، با یک وکیل متخصص مشورت شود. وکیل می تواند با بررسی دقیق مدارک و شرایط پرونده، بهترین راهکار را برای تنظیم دادخواست و ارائه مستندات پیشنهاد دهد.
امکان طرح دعوای متقابل یا دفاع تهاتر از سوی خوانده
در پاسخ به دادخواست مطالبه بخشی از وجه چک، خوانده ممکن است دفاعیاتی را مطرح کند. یکی از این دفاعیات، طرح دعوای متقابل است، به عنوان مثال، خوانده ادعا کند که خواهان نیز مبلغی را به او بدهکار است. دیگری، دفاع تهاتر است که خوانده مدعی شود طلب خواهان با طلب او از خواهان تهاتر شده است. در چنین مواردی، خواهان باید آماده پاسخگویی و ارائه مستندات برای رد دفاعیات خوانده باشد. آشنایی با قوانین مربوط به تهاتر و دعاوی متقابل، در این مرحله بسیار مفید خواهد بود.
تفاوت های مطالبه حقوقی و کیفری در این زمینه
مطالبه بخشی از وجه چک، اغلب دارای جنبه حقوقی است و امکان پیگیری کیفری آن بسیار محدود است. برای مطالبه کیفری چک، شرایط بسیار خاصی از جمله عدم گذشت مهلت شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت و نیز عدم گذشت شش ماه از تاریخ انقضای مهلت ارائه چک به بانک (۴۵ روز از تاریخ صدور)، باید رعایت شده باشد. با توجه به اینکه در بسیاری از موارد مطالبه بخشی از وجه چک، به دلیل پرداخت های قبلی یا توافقات بعدی است، عملاً جنبه کیفری آن از بین می رود و تنها مسیر حقوقی باقی می ماند.
نتیجه گیری
مطالبه بخشی از وجه چک، فرآیندی حقوقی است که با ظرافت ها و پیچیدگی های خاص خود همراه است. در این مسیر، دقت در تنظیم دادخواست و ارائه مستندات قوی، به ویژه اسناد اثبات کننده پرداخت جزئی یا توافق بر مطالبه ناقص، نقش محوری در موفقیت دعوا ایفا می کند. آگاهی از تفاوت های این نوع مطالبه با مطالبه کامل وجه چک، شناخت صلاحیت مراجع قضایی بر اساس مبلغ خواسته، و نحوه محاسبه خسارت تأخیر تأدیه بر روی مبلغ باقی مانده، از نکات کلیدی هستند که هر دارنده چک باید به آن ها توجه کند.
همانطور که دیده شد، ریسک هایی نظیر صدور قرار رد دعوی در صورت عدم احراز شرایط لازم، همواره وجود دارد. از این رو، برای جلوگیری از تضییع حقوق و طی کردن صحیح مراحل قانونی، توصیه اکید می شود که در تمامی مراحل تنظیم دادخواست و پیگیری پرونده، از مشاوره حقوقی تخصصی وکلای با تجربه بهره مند شوید. استفاده از نمونه دادخواست ارائه شده در این مقاله می تواند نقطه شروعی مفید باشد، اما همواره باید آن را با شرایط خاص پرونده خود منطبق ساخته و از راهنمایی های یک حقوقدان بهره گرفت. با این رویکرد، امکان دستیابی به نتیجه مطلوب و احقاق حق به مراتب افزایش خواهد یافت.