فیلترینگ چیست؟ دلایل فیلترینگ در ایران چیست؟

دولت‌ها در سراسر جهان بیش از اینکه دسترسی به اینترنت را، حقی شهروندی بدانند، آن را امتیازی ویژه به‌حساب می‌آورند. از این روست که بدون اینکه نگران تضییع حقوق مردم باشند، دست به ایجاد اختلال یا قطع اینترنت می‌زنند. اقدامی عجیب که چه در سطح ملی یا منطقه‌ای و حتی نقطه‌ای بر همه اقشار جامعه از صاحبان کسب و کار گرفته تا مردم عادی تاثیر منفی می‌گذارد و بسیاری را متضرر می‌کند.

اما پرسش اصلی همه ما شاید این باشد که اصلا فیلترینگ چگونه اتفاق می‌افتد؟ چه سازوکاری پشت پرده این محدودیت‌ها و اختلال‌ها خوابیده است؟ چه کسانی دست به این اقدام می‌زنند و چطور می‌فهمند که چه محتوایی باید در دسترس باشد یا نباشد؟ این‌ها همه سوالاتی بود که بهانه‌ای شد برای نوشتن این گزارش، بلکه دیدی کلی پیدا کنیم به رنجی که هر روز آن را زندگی می‌کنیم.

البته تجارت پرسود فروش وی‌پی‌ان در ایران فقط محدود به سال‌های اخیر نمی‌شود. سال ۹۲ ایسنا گزارشی منتشر کرده و در آن گفته بود، درآمد حاصل از فروش فیلترشکن در ایران حدود ۱۰۰ میلیارد تومان است. چندی پیش هم محمدحسن آصفری، نماینده مجلس بدون اینکه نحوه محاسبه گردش مالی فیلترشکن‌ها را روشن کند، درآمد حاصل از آن‌ها را ۵۰ هزار میلیارد تومان تخمین زد.

شاید برای باز کردن یک سایت یا دسترسی به اینستاگرام و واتس‌آپ که حالا نزدیک به چندین ماه از فیلترینگ آن‌ها می‌گذرد، باید اقدام به خرید وی پی ان برای ایفون کنیم و اینکه دردسر‌ها‌ی استفاده از VPN را به جان بخریم، برایمان عادی شده باشد. هرچند کندی‌ها و اختلالات مدام اینترنت برای هیچ کاربری هرگز عادی و تکراری نمی‌شود چراکه این عادت غریب هر روز چیز‌های تازه‌‍‌ای پدید می‌آورد.

بازار داغ خرید و فروش فیلترشکن

به گزارش فردا نیوز، آمار‌های رسمی نشان می‌دهد طی ۵ سال گذشته که تلگرام فیلتر بوده از تعداد کاربران آن کاسته نشده است. آمار‌های چند ماه پیش هم نشان می‌دهد بیش از ۴۰ درصد کاربران هنوز از تلگرام استفاده می‌کنند. معنای این آمار فارغ از اینکه فیلترینگ در این حوزه موثر بوده یا نه می‌تواند این گزاره بدیهی باشد که در بهترین حالت ۴۰ درصد کاربران ایرانی با فیلترشکن به فضای مجازی دست پیدا می‌کنند و بازاری پررونق را برای فروشندگان وی‌پی‌ان در ایران رقم زده‌اند.

چندی پیش روزنامه همشهری نوشت: «اگر فرض کنیم هم‌اکنون فقط ۲۰ درصد از کاربران پلتفرم‌های فیلترشده از وی‌پی‌ان پولی استفاده می‌کنند، به رقمی معادل ۵۴۰ میلیارد تومان گردش مالی مافیای فیلترشکن در ماه می‌رسیم.» این فرض با احتساب ۴۵ میلیون کاربر توئیتر، تلگرام و اینستاگرام در ایران به دست آمده است که کمی خوش‌بینانه به نظر می‌رسد. چراکه حداقل کاربران اینستاگرام در ایران پیش از فیلترینگ ۲۵ میلیون نفر بوده‌اند که طبق آمار رتبه هفتم در بین کشور‌های استفاده‌کننده از این اپلیکیشن به ایران اختصاص دارد. با فرض صحت گمانه این روزنامه گردش مالی کاسبان وی‌پی‌ان در ایران سالانه نزدیک به ۵/۶ هزار میلیارد تومان است.

همچنین سعید نقوی، عضو هیئت‌مدیره اتحادیه فناوران رایانه نیز در گفت‌وگویی با ایلنا مدعی شده بود که با افزایش ۳ هزار درصدی تقاضا برای خرید وی‌پی‌ان، فیلترشکن‌ها ۲۸۰ تا ۳۰۰ هزار تومان به فروش می‌رسند: «اکانت‌ها یک‌ساله که به فروش می‌رسند معمولا کار نمی‌کنند و کارکرد فیلترشکن بستگی به نحوه فیلترینگ دارد و در بسیاری از موارد فیلترشکن‌ها جوابگوی نیاز فعالان اقتصادی نیستند.» آنطور که او می‌گوید نزدیک به ۱۵ تا ۲۰ درصد کاربران از وی‌پی‌ان‌های رایگان استفاده نمی‌کنند.

 

تجهیزات فیلترینگ چطور کار می‌کنند؟

سیاست فیلترینگ محتوایی فضای مجازی از سوی مراجع بالادستی مثل شورای‌عالی امنیت ملی، شورای‌عالی فضای مجازی تعیین می‌شود. این سیاست‌ها در مرحله نهایی در قالب آئین‌نامه‌ها و مصوبات کمیسیون تنظیم مقررات و شورای‌عالی اجرایی فناوری اطلاعات به عنوان قوانین پایین‌دستی به سازمان‌ها ابلاغ و اجرا می‌شود. اما سوال اینجاست که این ابلاغیه‌ها در مرحله اجرا، چطور کار می‌کنند؟

صحبت از فیلترینگ اینترنت در ایران نیاز چندانی به ارائه آمار و ارقام ندارد. کاربران سال‌ها است که با محدودیت‌هایی مثل فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی و اختلال در شبکه دست‌وپنجه نرم می‌کنند؛ این محدودیت‌ها اما در بیش از یک سال اخیر به اوج رسیده و حالا میزان محدودیت‌ها طبق دومین گزارش انجمن تجارت الکترونیک تهران به ۵۵ درصد رسیده؛ میزانی که فقط چهار درصد کمتر از آمار محدودیت در چین است که رکورددار محدودیت‌های اینترنت در دنیا به‌شمار می‌آید.

خصوصیات سیستم جدید سیستم فیلتر طراحی شده در کشور، این قابلیت را دارد که بر حسب آی‌پی‌ مقصد مورد استفاده، اینترنت را با سطح خاصی از فیلترینگ در اختیار کاربر قرار دهد. مثلا بدیهی است که فیلتر در یک نشریه باید کمتر از یک مدرسه باشد. در یک نشریه می‌توان دسترسی به برخی سایت‌هایی که برای عموم ممنوع است را آزاد گذاشت، در حالی که در مدرسه حتی باید صفحات مربوط به بازی و گزارش فوتبال را هم بست. یا مثلا در دانشگاه و در سالنی که در آن دانشجویان دکتری می‌نشینند و یا حوزه علمیه، نباید فیلترینگ اعمال شود. سیستم فیلترینگی که در ایران طراحی شده این امکان برای آن وجود دارد.

این کار به وسیله تعریف دسته‌بندی‌های متفاوت در سیستم جدید امکان‌پذیر می‌شود.”
برای اعمال فیلترینگ متفاوت بر اساس آی‌پی مقصد هم از این دسته‌بندی‌ها استفاده می‌شود. مثلا چند دسته از موضوعات برای همه کاربران فیلتر می‌شوند و برای هر دسته خاص، فیلترهای خاص دیگری هم می توان اعمال کرد. مثلا دسته‌ای بنام بازی تعریف کرد که مشاهده لیست صفحات موجود در این دسته در مدارس ممکن نباشد. به این ترتیب می‌توان در ادارات و شرکت‌ها جلوی استفاده نامربوط از اینترنت در ساعات اداری را گرفت.

استفاده نامربوط از اینترنت در ساعات اداری توسط کارمندان در سال‌های اخیر ضرر و زیان بسیاری را متوجه کشور کرده است و با استفاده از سیستم جدید می‌توان در ساعات اداری، دسترسی به اینترنت در هر شرکت یا اداره را فقط در مورد دسته‌بندی مرتبط آزاد گذاشت. در مرحله اول اجرای این سیستم، مشاهده صفحات هفت دسته بطور مشترک برای همه کاربران ممنوع خواهد بود که این دسته‌بندی‌ها عبارتند از: قمار، سکس، خشونت، تجارت کثیف، پولشویی، قاچاق مواد مخدر، سایت‌های ترویج خودکشی.

روش‌های فیلترینگ

روش‌های فیلترینگ در کشورهای مختلف دنیا فیلترینگ به دو روش انجام می‌شود: فیلتر کردن نشانی‌های اینترنتی براساس یک لیست سیاه(در یک پایگاه داده)، و فیلتر کردن براساس محتوای هر صفحه اینترنتی. روش دوم در دنیا به فیلتر محتوا (content filter) معروف است که برای پهنای باند خیلی بالا ‌قابل انجام نیست. به همین منظور نرم افزار جدیدی با ترکیب دو مقوله فیلتر محتوا و داده طراحی شده است تا هم قابلیت بلوکه کردن نشانی ها را داشته باشد و هم محتوای غیرمجاز را تشخیص داده و دسترسی به آن را مسدود نماید.

در این روشن به سایتهایی که مراجعه کننده زیادی دارند و در نشانی آنها کلمه ای که در لیست سیاه باشد وجود نداشته باشد، مورد بازبینی مجدد قرار گرفته و شناسایی می شوند.
آنچه تاکنون در ایران اتفاق افتاده، فیلترینگ بر اساس یک پایگاه داده ثابت بوده که هر چند وقت به یکبار توسط نیروهای انسانی بروز می‌شده است. د

ر حال حاضر در کنار استفاده از فیلترینگ بر اساس پایگاه داده، از روش وجود کلمات کلیدی ممنوعه در آدرس صفحات اینترنتی هم استفاده می‌شود که ضریب خطای بسیار بالایی دارد. بر اساس این روش به نرم‌افزار فیلترینگ فرمان داده می‌شود که مثلا تمام صفحاتی که در آدرس آنها از کلمه (های) مورد نظر استفاده شده، مسدود شوند.

هر چند که بر اساس این فرمان، جلوی مشاهده تعداد زیادی از صفحات مستهجن گرفته می‌شود، اما به دلیل هوشمند نبودن سیستم، کاربران از تعداد زیادی از صفحاتی که مطالب مفید علمی در مورد موضوعات فوق دارند هم محروم می‌شوند. از جمله نکات مثبت سیستم جدید، حذف این روش از فیلترینگ است. به عبارت دیگر، در سیستم جدید فیلترینگ، بر اساس کلمات ممنوعه در آدرس صفحات به طور کلی‌ برداشته خواهد شد.