قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز چگونه موقعیت ایران را در منطقه ارتقا می‌دهد؟

مهسا مژدهی: از این پس گاز ترکمنستان از طریق ایران به آذربایجان منتقل می شود. توافقنامه تبادل گاز بین سه کشور گسترش قابل توجه همکاری انرژی بین سه کشور را پیش بینی می کند. در این میان، برخی روابط سیاسی با دو کشور که قبلاً ضعیف یا حتی متشنج بود، ممکن است به دلیل همکاری های اقتصادی گسترش یابد. این توافق موافقان و مخالفان زیادی دارد، اما این اولین اقدام دیپلماتیک دولت ریاست جمهوری است که تکمیل می شود.

در مجله زنده خبری با محسن پاک آیین، کارشناس بین المللی به گفت وگو نشستیم:

توافق مبادله اولین دستاورد دیپلماتیک اخیر دولت سیزدهم است. اهمیت چنین توافقی برای ایران چیست؟

قراردادی که امضا شد عملاً به گونه ای اجرا می شود که سالانه بین یک و نیم تا دو میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان از طریق ایران به آذربایجان منتقل می شود یا به اصطلاح سوآپ است. ما گاز خود را در مرز با ترکمنستان دریافت می کنیم و سپس از طریق خط لوله گاز به باکو در استارا به آذربایجان تحویل می دهیم. به این ترتیب روزانه دو میلیون متر مکعب گاز تحویل می شود.

تاثیرات مثبت این شکل از همکاری کم نیست و ابعاد مختلفی دارد. از نظر سیاسی، این نشان دهنده اراده سیاسی ایران برای تقویت روابط با کشورهای همسایه و ترمیم روابط با برخی از کشورهایی است که ما با آنها توافق نداشتیم و مدت هاست بر سر انتقال گاز از ترکمنستان به ایران اختلاف داشتیم. این کشور معمولاً گاهی اوقات قیمت بنزین را افزایش می داد. به خصوص در فصل زمستان در مناطق شمال و شمال شرق کشور به ویژه در خراسان شمالی و جنوبی و رضوی مشکل گاز داشتیم. یکی از تاثیرات مثبت این ماجرا این است که ما گاز رسانی کرده ایم و می توانیم در این مناطق تزریق کنیم و در مناطقی مثل ستاره که گاز بیشتری دارد می توانیم به آذربایجان گاز بدهیم. بنابراین این مشکلی که در شمال شرق ممکن است با آن مواجه شویم برطرف خواهد شد.

از طرفی ما سال هاست که گاز آذربایجان را از نخجوان عوض می کنیم. این مرحله همکاری ما را افزایش می دهد. سالانه یک میلیارد متر مکعب گاز آذربایجان را به نخجوان می فرستادیم و اکنون دو میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان را به نخجوان می فرستیم. بنابراین همکاری مشترک ما با باکو تقویت خواهد شد.

مزایای این اقدام برای هر سه کشور است و طبیعتا حق ترانزیت دریافت می کنیم که البته میزان آن هنوز اعلام نشده و مشخص نیست. بنابراین اقدامات انجام شده گامی مثبت، خوب و مفید برای تقویت روابط سیاسی ایران، آذربایجان و ترکمنستان است. این توافق همچنین نشان دهنده اراده هر سه کشور برای شرکای اقتصادی خوب است.

آیا این به بهبود روابط سیاسی تهران با آذربایجان و ترکمنستان کمک می کند؟

وقتی چنین توافقی اجرا می شود و وزرای هر دو کشور آن را امضا می کنند، به این معنی است که اراده سیاسی هر سه کشور مبتنی بر تقویت روابط است. اگر نگاهی به تاریخ روابط بیندازیم که بعضاً به دلیل مشکلات انرژی و گاز و مشکلات ترانزیت با ترکمنستان روابط سختی داشت و در هفته های اخیر سوء تفاهم ها و اختلافاتی با آذربایجان وجود داشت که حتی به درگیری لفظی بین مسئولان منجر شد. طرفین به تساوی رسیدند. در این مرحله، وقتی سه طرف در حال مذاکره و رسیدن به توافق هستند، به این معنی است که برای تقویت روابط و مراقبت از آن تلاش می کنند. آنها همچنین می خواهند ارتباطات را تقویت کنند که نشان می دهد کشورها نیز به دنبال حفظ منافع اقتصادی خود هستند. بنابراین می توان گفت که بورس گاز و قراردادی که امضا خواهد شد، منافع هر سه را تامین می کند.

یکی از بحث‌هایی که برای این موضوع مطرح شده، کاهش فشار تحریم‌ها بر ایران از طریق چنین توافق‌هایی است. یعنی هرچه اقتصاد ایران با کشورهای منطقه گره بخورد، دست تحریم ها بسته تر می شود. چنین سوالی چقدر در این قرارداد موثر است؟

هر چه روابط اقتصادی ما با همسایگانمان قوی‌تر باشد، طبیعتاً آثار تحریم‌ها بیشتر از بین می‌رود. البته باید خیلی مراقب باشیم که افراط نکنیم. این اتفاق بسیار خوبی است که بین سه کشور رخ داد و قطعا در راستای مدیریت تحریم ها بود. اما این توافق به معنای لغو یا عدم تاثیرگذاری تحریم ها نیست. این نکته مثبتی است و با افزایش همکاری های اقتصادی ما طبیعتا آثار موثر تحریم ها کاهش می یابد و فضای بیشتری برای مدیریت تحریم ها و غلبه بر آن ها پیدا می کنیم.

آیا سوآپ به ایران کمک می کند تا به هاب انرژی در منطقه تبدیل شود؟

این پیمانی است که برای ایران بسیار مفید است. برای اینکه بگوییم مرکز انرژی منطقه می شود یا خیر، بهتر است اینطور به آن نگاه نکنیم. ایران یکی از قطب های انرژی است. به دلیل در دسترس بودن ذخایر نفت و گاز در دریای عمان، این قطب بود. این قرارداد که به امضا رسید طبیعتاً نقش ایران را در بخش انرژی منطقه تقویت می کند. اما اینطور نیست که به دلیل قرارداد مبادله ای در حال تبدیل شدن به یک مرکز انرژی است. این امر باعث افزایش حضور ما در حوزه انرژی در شمال کشور می شود. قبلا این موضوع فقط در جنوب و خلیج فارس بود اما با تغییر گاز در شمال هم نفوذ داریم.

>>> این را نیز بخوانید:
دولت های قبلی ایران چه نقشی در پیوستن به شانگهای داشتند؟
مزایای عضویت در شانگهای برای ایران چیست؟
پوشش خبری عضویت ایران در سازمان شانگهای در رسانه های خارجی

311312/23