خطری که پروژه «غریب» را تهدید می‌کند

ویژگی مهم بروجردی صرف نظر از فرماندهی نظامی، توانایی او در جذب و تأثیرگذاری بر دوستان و دشمنان است. مدت ها طول کشید تا وعده های ایجاد پروژه برای این فرمانده برجسته نظامی محقق شود. سال هاست اخبار مختلفی از آن به صورت رسمی منتشر می شود اما نه فیلمی ساخته شده و نه سریالی. در چنین شرایطی فیلم غریب باید گوشه هایی از زندگی این سردار برجسته دوران دفاع مقدس را که در اخبار دیده می شود به تصویر بکشد. در خبر رسمی این پروژه آمده است: «فیلمنامه بر اساس منابع مختلف اسنادی و پژوهشی از جمله کتاب «محمد; مسیح کردستان» توسط نصرت الله محمودزاده و سایر اسناد تازه کشف شده نوشته شده است.

یعنی سازندگان فیلم «بیگانه» منابع و اسنادی دارند که از کانال های مختلف دریافت کرده اند. عدم اشاره به منابع تصمیم غیرعادی نیست، اما بر اساس این خبر می توان دریافت که در میان آثار مکتوب درباره شهید بروجردی، کتاب نصرت الله محمودزاده بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

حال این سوال مهم مطرح می شود که آیا «محمد» مسیح کردستان منبعی جامع برای یک پروژه مهم و استراتژیک است؟ چرا دیگر کتاب‌های موجود توسط پدیدآورندگان «عجیب» نادیده گرفته می‌شوند؟ آیا این اتفاق آسیبی به فیلمی که قرار است بخشی از شخصیت و حالات درونی شهید بروجردی را به تصویر بکشد، وارد نمی کند؟

از قضا کتاب محمودزاده آنطور که در خبرهای رسمی آمده هیچ ربطی به کارگردانی فیلم ندارد. در این خبر به صراحت آمده است: فیلم «غریب» تصویری از این شهید نیست، بلکه به دوره ای از فرماندهی وی در منطقه غرب، قبل از شروع جنگ تحمیلی و دفاع مقدس می پردازد. این فیلم با نگاهی به دوران کوتاهی از زندگی شهید بروجردی و تلاش وی برای ایجاد وحدت در غرب کشور، به تصویری از شرایط درونی، سبک زندگی و رهبری شهید بروجردی می پردازد. اما کتاب مذکور در اشاره به این مطالب بسیار روشن است تا جایی که بر اساس شنیده ها، افرادی که از نزدیک با شهید بروجردی زندگی می کردند در محافل مختلف به این مطالب اشاره می کردند. مهمترین آنها چند سرباز ارتش و حتی فرمانده ارتش در دوران دفاع مقدس هستند.

نمی دانیم سازندگان فیلم چقدر از کتاب «محمد; مسیح کردستان استفاده شده است، اما این اثر خالی از نقد نیست. به عنوان مثال علیرضا کمری نویسنده و منتقد این کتاب گفت: این کتاب از نظر روایت برای کسانی که از اقوام یا یاران شهید بروجردی هستند اما جوانان امروزی بسیار خاطره انگیز و زیبا خواهد بود. مشتاق خواندن این کتاب نخواهم بود.”

(خبرگزاری بسیج / 3 اردیبهشت 1395)

ظاهرا فیلمی که از روی این کتاب ساخته شده هم می تواند این عیب را داشته باشد.

یکی دیگر از نکات ظریفی که دوربینی به آن اشاره کرد این است: «این کتاب باید کمی به نگارش توجه می کرد. متأسفانه، مشکل بسیاری از نویسندگان جنگ اول ما این است که چون خودشان داستان های آن زمان را زندگی می کردند، فکر می کنند دیگران نیز چنین هستند. آنها موضوعات را درک می کنند، بنابراین این کتاب نیز در بخش هایی به آن دانش نیاز دارد.”

(خبرگزاری بسیج / 3 اردیبهشت 1395)

این نقد در قالب یک فیلم محدود می تواند به پاشنه آشیل کاری تبدیل شود که مشخص است سازمان برتر با تمام توان به میدان آمده است.

نتیجه روشنی که از چنین نقدهایی می توان گرفت این است: اگر فیلم غریب روایت خود را صرفاً بر اساس کتاب مذکور استوار کند، باید ریسک از دست دادن طیف وسیعی از مخاطبان را بپذیرد. این در حالی است که برخلاف سینما و تلویزیون در حوزه آثار مکتوب شاهد کتاب های متعدد و متنوعی درباره شهید بروجردی هستیم. پس چرا نادیده گرفته می شوند و کتاب نصرت الله محمودزاده تنها اثر مکتوب منبع فیلم می شود؟ آیا چنین حادثه ای نتیجه همان وضعیتی است که نویسنده در این سال ها فرصت داشته تا کتاب خود را به عنوان تنها مرجع ضروری شهید بروجردی عرضه کند؟! و سایر آثار مرتبط که در این زمینه نوشته شده است به دلایل نامعلوم یا رانت خاص نویسنده منتشر نشده است.

صرف نظر از کیفیت این کتاب ها، بهره مندی فیلم خارجی از آنها نتیجه مهمی است و آن پرهیز از نگاه تک بعدی بر اساس کتاب محمد است. مسیح کردستان است. در مورد زحمات نویسنده و زحماتی که انجام داده است، او خود همنشین و همزبان محمد بروجردی نبوده و آنچه می نویسد، صرف نظر از نقد ادبی اش، حاصل نگاه خودش به مسئله بوده است.

از میان آثار باقی مانده، بیگانه غرب نوشته عباس رمضانی، کتابی تحسین برانگیز درباره شهید بروجردی است که نویسنده در آن به خوبی توانسته حالات درونی شهید را بیان کند. همان نکته ای که سازندگان فیلم The Foreigner به آن اشاره می کنند. این کتاب 111 صفحه‌ای و پرسرعت، انقلاب درونی محمد بروجردی قبل از انقلاب را روایت می‌کند و تصویری ملموس از جهان‌بینی او پس از انقلاب، به‌ویژه در زمان فرماندهی غرب کشور را ارائه می‌کند. «غریب غرب» نثری روان دارد و خواننده را تا پایان با خود همراه می کند و در نهایت بدون اغراق و بلاغت به تبیین این مفهوم می پردازد که چرا محمد بروجردی را مسیح کردستان می نامند.

حسین بهزاد در کتاب پرچمداران خورشید به گوشه هایی از زندگی شهیدان محسن وزوایی، حسین کجایی و محمد بروجردی پرداخته است. «مسیح مسلح کردستان» عنوان قسمت اول این کتاب است که زندگینامه این شهید را به صورت مختصر اما مفید بیان می کند و سرشار از نکاتی درباره شخصیت و رفتار این فرمانده کل قوا است.

همیشه همان لبخند نوشته فرهاد حضری که برنده جایزه کتاب سال دفاع مقدس در سال 1372 شد، روایت هایی از زندگی و رشادت های محمد بروجردی را در خود جای داده و از آن جمله توانسته او را از نگاه دیگران به تصویر بکشد. از جمله بستگان، خانواده و هم رزمان وی.

«همیشه ققنوس» نوشته حسین مسجدی یکی دیگر از آثار مکتوب شهید بروجردی است که زندگی او را در قالبی داستانی روایت می کند. این کتاب اگرچه کوتاه است، اما جان کلام اهمیت محمد بروجردی را بهتر از آثار چند صد صفحه ای بیان می کند.

سردار کشور دلها نوشته بیژن کفکازی زاده بر اساس خاطرات دوستان و یاران بروجردی گردآوری شده است و از این منظر اثر مهمی برای آشنایی عموم مردم با شیوه زندگی اوست. عباس رمضانی در سلسله کتاب هایی با عنوان «یادگاری ها» کاری مشابه انجام داده است که یکی از آن ها به شهید بروجردی اختصاص دارد و لحظات خلوت و حال درونی شهید بروجردی را به تصویر می کشد. چیزی که نسل امروز به آن نیاز دارد.

در حوزه نشر نیز کتاب های متعددی برای گروه سنی کودک و نوجوان نوشته شده است. از جمله «شهید بروجردی» ساخته ابراهیم حسنبیگی و «تکه ای آسمان» ساخته حسین فتاحی.

این اشارات بدین معناست که پدیدآورندگان «غریب» منابع مکتوب کافی و متنوعی در اختیار داشته و به «محمد» بسنده کرده اند; «مسیح کردستان» کاهش اعتماد به یک پروژه مهم و ملی است. اینها جدا از کتاب ها و اسناد مفصلی است که مستندسازان و فعالان حافظه شفاهی ارتش و سپاه در این مدت روی آن کار کردند.

در این زمینه وسیع آثاری برای مرجع کم نیست. بدیهی است که کارگردان در نهایت با مطالعه این همه دنیای فکری خود را خلق می کند تا بتواند مخاطب را با خود همراه کند. اما تمرکز بر یک اثر و نادیده گرفتن سایر آثار مکتوب به معنای محروم کردن خود از یک نگاه جامع و کامل است.

امیدواریم اکنون پس از گذشت بیش از یک دهه، طلسم نساختن فیلمی با موضوع زندگی شهید محمد بروجردی شکسته شود و نسیمی شاد از آثار نیکی که تا کنون بر زمین مانده است، وزیده باشد. طبق سایر آثار و اسناد، کارگردان باید هر کاری که ممکن است انجام دهد.

4141